Τι είναι η ειδική γλωσσική διαταραχή (SLI);

Η Καρόλα Folle - Αλέπη, Κλιν. Ψυχολόγος MSc, Παιδοψυχολόγος, Λογοθεραπεύτρια, Πτυχιούχος Ψυχολογίας - Πανεπιστημίου Marburg - Γερμανίας, εξηγεί στο Υγείαonline.gr, τι είναι η ειδική γλωσσική διαταραχή (SLI - Specific Language Impairment) και πως το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Οι διαταραχές στην ανάπτυξη της γλώσσας χωρίζονται σε δύο βασικές ομάδες:

1.  Διαταραχές που συνυπάρχουν με άλλες διαταραχές ή σύνδρομα (π.χ. παιδιά με σύνδρομο Down ή με σύνδρομο Williams).

2.  Διαταραχές που εμφανίζονται σε παιδιά τα οποία έχουν κατά τα άλλα φυσιολογική ανάπτυξη.

Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν τα παιδιά που παρουσιάζουν Ειδική Γλωσσική Διαταραχή (ΕΓΔ) ή εξελικτική δυσφασία, διότι αυτή η γλωσσική διαταραχή δεν οφείλεται σε νοητική υστέρηση, βαρηκοΐα, κινητικές δυσλειτουργίες, δυσπραξία ή σε νευρολογικές ή ψυχολογικές διαταραχές.

Τα παιδιά με ΕΓΔ δεν αποτελούν ωστόσο μια ομοιογενή ομάδα, καθώς κάποια παιδιά παρουσιάζουν δυσκολίες κατανόησης, αλλά παιδιά έχουν προβλήματα έκφρασης και παραγωγής λόγου ενώ άλλα παιδιά παρουσιάζουν δυσκολίες και στους δύο αυτούς τομείς.

Η ΕΓΔ εκδηλώνεται κυρίως στη σύνταξη και τη μορφολογία, αλλά κάποια παιδιά παρουσιάζουν και προβλήματα στη φωνολογία, τη σημασιολογία, το λεξιλόγιο ή την πραγματολογία.

Γενικά χαρακτηριστικά των παιδιών με ΕΓΔ:

Ακουστική επεξεργασία

• Δυσκολίες στην επεξεργασία σύντομων ή ταχέως εναλλασσόμενων ακουστικών ερεθισμάτων

•   Αδυναμίες στη απομνημόνευση της διάταξης της ακουστικής πληροφορίας

•   Μειωμένη βραχυπρόθεσμη μνήμη λεκτικών ήχων

•   Αδυναμία στην ακουστική αντίληψη.

Χαρακτηριστικά της γλώσσας των παιδιών με ΕΓΔ

Τα παιδιά με ΕΓΔ έχουν δυσκολίες σε όλες τις δομές της γλώσσας - στη μορφή της γλώσσας, στη χρήση της καθώς και στο περιεχόμενό της. Επίσης διαφέρουν ως προς τον τρόπο της κατάκτησης της σύνταξης και της μορφολογίας της γλώσσας σε σχέση με παιδιά τυπικής ανάπτυξης.

Διαταραχές στη μορφολογία της γλώσσας:

Με τον όρο μορφολογία εννοείται η μελέτη του σχηματισμού μιας λέξης και της δομής της. Η μορφολογία μελετά τον τρόπο με τον οποίο συντίθενται οι λέξεις από τα μικρότερα συστατικά τους και τους κανόνες που ελέγχουν αυτή τη διαδικασία.

Τα παιδιά με ΕΓΔ παρουσιάζουν τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

• Εξελικτικά πρώιμες φωνολογικές διαδικασίες, π.χ. απλοποιήσεις συμπλεγμάτων (π.χ. «πίτι» αντί για «σπίτι»)

•  Δυσκολίες στη χρήση των λειτουργικών μορφημάτων (π.χ. άρθρα, προθέσεις) 

•  Δυσκολίες στη γραμματική μορφολογία (π.χ. καταλήξεις, χρόνοι ρημάτων)

•  Μειωμένο Μέσο Μήκος Εκφωνήματος ( MLU= Mean Length of Utterance): Σε σύγκριση με παιδιά τυπικής ανάπτυξης, τα παιδιά με ΕΓΔ παράγουν λιγότερες λέξεις και γραμματικά μορφήματα μέσα σε μια πρόταση

•  Απλοποιημένη συντακτική δομή: Τα παιδιά με ΕΓΔ περιορίζονται συνήθως στην απλή δομή «υποκείμενο - ρήμα - αντικείμενο»

•   Παράληψη συνδέσμων και αντωνυμιών

•   Μειωμένη χρήση ερωτηματικών προτάσεων

Διαταραχές στο περιεχόμενο της γλώσσας:

Το περιεχόμενο του λόγου (σημασιολογία) αναφέρεται στη σημασία των λέξεων (π.χ. αντικείμενα, πρόσωπα, ενέργειες), τις σχέσεις ανάμεσά τους (π.χ. κτήση, αιτιολογία) και στο νόημα της πρότασης που προκύπτει μετά τη σύνδεση των λέξεων.

Τα παιδιά με ΕΓΔ έχουν τις παρακάτω δυσκολίες σε αυτό το επίπεδο  της γλώσσας:

•  Μειωμένη μεταφορά εννοιών

• Αναφορά συνήθως στο παρόν και σε γεγονότα που διαδραματίζονται στο άμεσο περιβάλλον

•  Χρήση λιγότερων κατηγοριών περιεχομένου σε σχέση με παιδιά τυπικής ανάπτυξης, με προτίμηση σε φράσεις που δηλώνουν ύπαρξη ή πράξη (π.χ. «Ο μπαμπάς κοιμάται».)

•  Περιορισμένο λεξιλόγιο

•  Δυσκολίες στην εκμάθηση νέων λέξεων και  στην εύρεση της κατάλληλης λέξης

•  Πολλή χρήση αόριστων λέξεων (π.χ. «κάτι»)

•  Υπεργενικεύσεις:  Χρήση μίας λέξης για την περιγραφή ενός συνόλου («γαβ» για όλα τα ζώα)

• Λάθη κατονομασίας, τόσος σημασιολογικά (π.χ. «σκύλος» αντί για «γάτα»), όσο και φωνολογικά (π.χ. «καράκλα» αντί για «καρέκλα»).

Διαταραχές στη χρήση της γλώσσας

Η χρήση της γλώσσας (πραγματολογία) περιλαμβάνει τρεις κύριες δεξιότητες που αφορούν στην επικοινωνία και στις οποίες ένα παιδί με ΕΓΔ μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες:

1.  Στη χρήση της γλώσσας για διαφορετικό σκοπό, όπως:

•  Στον χαιρετισμό (π.χ. «Καλημέρα»)

•  Στην ενημέρωση (π.χ. «Θα πάω στη γιαγιά»)

•  Στην απαίτηση (π.χ. «Δώσε μου ένα σοκολατάκι»)

•  Στην υπόσχεση (π.χ. «Θα σου δώσω ένα σοκολατάκι»)

•  Στην παράκληση (π.χ. «Θα ήθελα ένα σοκολατάκι, σε παρακαλώ»)

2.  Στη διαφοροποίηση της γλώσσας σύμφωνα με τις ανάγκες του ακροατή ή της κατάστασης, όπως:

•  Στη  διαφορετική χρήση της γλώσσας σε ένα μωρό από έναν ενήλικα

•  Στην κατάλληλη παράθεση πληροφοριών σε έναν άγνωστο ακροατή

•  Στη διαφοροποίηση της ομιλίας ανάλογα με την κοινωνική περίσταση (π.χ. διαφορετικός τρόπος ομιλίας σε ένα παιδικό πάρτι από ότι σε μια σχολική τάξη)

3.  Στην τήρηση κανόνων στις συνομιλίες και την εξιστόρηση ιστοριών, όπως:

•  Στην  τήρηση της σειράς στη συνομιλία

•  Στην πρωτοβουλία έναρξης διαλόγου

•  Στην πρόταση θεμάτων συζήτησης κατά τη συνομιλία

•  Στην  παραμονή εντός θέματος

•  Στην  παράφραση-σε περίπτωση που κάποιο θέμα δεν έχει κατανοηθεί καλά

•  Στη  χρήση λεκτικών και μη λεκτικών σημάτων

•  Στη  σωστή τήρηση της απόστασης σε κάποιον όταν μιλάει

•  Στην  κατάλληλη διόρθωση λαθών κατά τη συνομιλία

•  Στη  σωστή χρήση εκφράσεων προσώπου και σώματος

•  Στην κατάλληλη βλεμματική επαφή

•  Στην αφήγηση με αλληλουχία και συνοχή

• Στην επαγωγική ικανότητα του λόγου, δηλ. στην κατανόηση νοημάτων με τη βοήθεια των συμφραζομένων.

Οι παραπάνω δυσκολίες των παιδιών με ΕΓΔ επηρεάζουν έντονα την επικοινωνία τους και έχουν αντίκτυπο και στη σχολική πορεία τους: Τα παιδιά με ΕΓΔ αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της ακαδημαϊκής αποτυχίας, διότι μελέτες έχουν δείξει ότι το 40-75% των παιδιών με ΕΓΔ θα έχει προβλήματα στην ανάγνωση, επειδή η ανάγνωση εξαρτάται από μια ευρεία ποικιλία αλληλεξαρτήσεων  γλωσσικών δεξιοτήτων (γραμματική και σύνταξη, σημασιολογία και φωνολογικές δεξιότητες). 

Τα αίτια της ΕΓΔ:

Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες για τα αίτια της ΕΓΔ από τη δεκαετία του 1970.

Οι θεωρίες αυτές μπορούν ταξινομηθούν σε τρεις βασικές κατηγορίες:

1.   Η ΕΓΔ αποτελεί διαταραχή του συστήματος  της γραμματικής

2. Η ΕΓΔ οφείλεται σε γενικότερη ανεπάρκεια επεξεργασίας γλωσσικών και μη γλωσσικών δεδομένων

3.  Η ΕΓΔ οφείλεται σε διαταραχή συγκεκριμένων μηχανισμών επεξεργασίας δεδομένων.

Αντιμετώπιση της ΕΓΔ:

Μετά από λεπτομερή αξιολόγηση των δυνατοτήτων και αδυναμιών του κάθε παιδιού από μια διεπιστημονική ομάδα, σχεδιάζεται  το πιο κατάλληλο και   εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο  για την αντιμετώπιση των δυσκολιών του, πραγματοποιείται ένα πρόγραμμα συμβουλευτικής γονέων για την όσο γίνεται καλύτερη βοήθειά του στο οικογενειακό περιβάλλον του και σχεδιάζεται ένα πρόγραμμα θετικής συμμετοχής των γονέων στο θεραπευτικό πρόγραμμα.

Πηγές:

• American Speech - Language - Hearing Association. Social Language Use (Pragmatics). http://www.asha.org/public/speech/development/Pragmatics/, Access 10/11/2014.

•   Bishop, D. (2000).  Pragmatic language impairment: A correlate of SLI, a distinct subgroup, or part of the autistic continuum. In B. Bishop & L. Leonard (Eds.) , Speech and language impairments in children: Causes, characteristics, intervention and outcome. Hove, Sussex: Psychology Press.

•  Bishop, D. , North, T. & Donlan, C. (2008). Genetic Basis of Specific Language Impairment: Evidence from a twin study. Developmental Medicine & Child Neurology, 37,56-71.

• Rapin, I. & Allen, D.A. (1987). Devolpmental  dysphasia and autism in pre - school children: Characteristics  and subtypes. Proceedings  of the First  International  Symposium of Specific  Speech and Language  Disorders (pp. 20-35). Brentford, UK: Association for all Speech Impaired Children.

• Μαρίνης, Θ. (2008). Ανάπτυξη της σύνταξης και της μορφολογίας σε παιδιά με φυσιολογική ανάπτυξη και σε παιδιά με διαταραχές του λόγου. Μέσα σε: Δ. Νικολόπουλος (2008). Γλωσσική ανάπτυξη και διαταραχές. Αθήνα: Εκδ. Τόπος.