4 Μαρ 2013

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ (Social Stories): Εκμάθηση Κοινωνικών Δεξιοτήτων

 «Μια κοινωνική ιστορία περιγράφει μια κατάσταση, μια δεξιότητα ή ιδέα που σχετίζεται με κοινωνικές καταστάσεις, προοπτικές και κοινές απαντήσεις με συγκεκριμένο τρόπο γραφής και ειδική δομή» C.Grey

Τα άτομα που εντάσσονται στο φάσμα του αυτισμού έχουν δυσκολία να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν κοινωνικές συμπεριφορές. Με άλλα λόγια έχουν δυσχέρειες που σχετίζονται με την ικανότητα να σκεφτούν με τρόπους απαραίτητους για επιτυχημένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (π.χ έλλειψη ενσυναίσθησης, δυσκολία κατανόησης μεταφορικού λόγου και συμβολισμών κ.α).

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να διδάξεις κοινωνικές δεξιότητες και επικοινωνία, αλλά σύμφωνα όχι μόνο με την έρευνα, αλλά και με την καθημερινή εμπειρία, ένας από τους πιο αποδοτικούς είναι μέσω κοινωνικών ιστοριών (Social Stories).

Η πρώτη που ανέπτυξε τις κοινωνικές ιστορίες είναι η Carol Gray στις αρχές του 1991. Η Gray δημιούργησε αυτές τις ιστορίες απευθυνόμενη στους αυτιστικούς μαθητές της, στο Λύκειο του Jenison στην Αμερική. Το ειδικό πρόγραμμα της Gray περιγράφει θετικά αποτελέσματα για χιλιάδες αυτιστικούς μαθητές.

 Πολλοί γονείς, εκπαιδευτές, θεραπευτές σε όλη την Αμερική, συνήθως περιγράφουν ως άκρως αποτελεσματική τη χρήση των κοινωνικών ιστοριών. Ακόμα, η Gray έχει συγγράψει αρκετά βιβλία με έτοιμες κοινωνικές ιστορίες και τρόπους συζήτησης μέσω των κόμικς (comic strip conversations), τα οποία γνωρίζουν διεθνή επιτυχία. Όπως αναφέρει η ίδια, παρά το γεγονός ότι οι κοινωνικές ιστορίες πρώτο δημιουργήθηκαν για χρήση σε παιδιά που ανήκουν στο αυτιστικό φάσμα, η συγκεκριμένη προσέγγιση έχει υπάρξει επιτυχής και σε παιδιά με άλλες κοινωνικές, επικοινωνιακές καθυστερήσεις και διαφοροποιήσεις, καθώς και σε άτομα με φυσιολογική ανάπτυξη (Gray, 1998).

Ποιος είναι ο σκοπός μιας κοινωνικής ιστορίας;
  • Να μοιραστεί ακριβείς και σαφείς κοινωνικές πληροφορίες με ένα άτομο και να εξασφαλιστεί ότι ο τρόπος επικοινωνίας του θα γίνει εύκολα αντιληπτός από τους συνομιλητές του.
  • Να διαμορφωθεί μια ρουτίνα συμπεριφορών, οι οποίοι θα λειτουργούν σαν κανόνες.
  • Τήρηση της προβλεψιμότητας των κοινωνικών καταστάσεων.
Αν και ο σκοπός της κοινωνικής ιστορίας δε θα πρέπει ποτέ να τροποποιεί τη συμπεριφορά του ατόμου, η πρόοδος στην κατανόηση των συμβάντων από πλευράς του ατόμου, μπορεί να οδηγήσει σε πιο αποτελεσματικές ανταποκρίσεις στην κοινωνική του αλληλεπίδραση. (http://www.thegraycenter.org/social-stories) 

Γιατί να χρησιμοποιήσουμε κοινωνικές ιστορίες στην εκπαίδευση των ατόμων με αυτισμό;
Από την πλευρά τις δικής τους προοπτικής, οι πράξεις και οι δηλώσεις κάποιων ανθρώπων μπορούν καμιά φορά να δείχνουν ότι συμβαίνουν χωρίς ιδιαίτερο νόημα ή αναγνωρίσιμο σκοπό. Ακόμα τις εκλαμβάνουν ως τυχαία συμβάντα, τα οποία τελούνται χωρίς πρόγραμμα και προειδοποίηση ή λογική αλληλουχία.

Πολλές φορές οι μαθητές μου που εντάσσονται στο φάσμα του αυτισμού με έχουν ρωτήσει μέσα στη τάξη:  «Γιατί κυρία γελάει ο συμμαθητής μου; Ήταν αστείο;» ή «Δεν καταλαβαίνω κυρία γιατί αλλάζει πάλι το πρόγραμμα του σχολείου;» ή «Αυτός γιατί με κοροϊδεύει έκανα κάτι» κ.α Σε αυτό το σημείο αντιλαμβάνεσαι ως εκπαιδευτικός ότι πρέπει να διδάξεις αυτούς τους μαθητές πώς να διαχειριστούν τέτοιες κοινωνικές καταστάσεις, διότι για αυτούς δεν είναι αυτονόητες ή ακόμα εύκολα αναγνωρίσιμες. Επομένως, για τα παιδιά που εναπόκεινται στο φάσμα του αυτισμού οι διφορούμενες κοινωνικές καταστάσεις γίνονται μη προβλέψιμες, με συνέπεια να τους προκαλούν σύγχυση.

Κοινωνικές ιστορίες  χρησιμοποιούμε  όταν επιθυμούμε:

·        Αλλαγή συμπεριφοράς
·        Διδάξουμε κοινωνικούς κανόνες
·        Προετοιμάσουμε για δύσκολες καταστάσεις
·        Διδάξουμε νέες δεξιότητες
·        Προλάβουμε αντιδράσεις και ξεσπάσματα
·        Επιβεβαιώσουμε την επιτυχία

 Δημιουργώντας μια κοινωνική ιστορία:

Οι κοινωνικές ιστορίες πρέπει να είναι συγκεκριμένες για το κάθε παιδί και να στοχεύουν σε συγκεκριμένη κατάσταση.

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΘΕΜΑΤΟΣ: για να δημιουργήσεις μια Κοινωνική Ιστορία θα πρέπει αρχικώς να έχεις εντοπίσει τη συμπεριφορά που επιθυμείς να διαφοροποιηθεί. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να εμπλακεί σε σημαντικές συναισθηματικές εκδηλώσεις όταν αντιμετωπίζει μικρές δυσκολίες που αφορούν καθημερινές δραστηριότητες, όπως η μη δυνατότητα να δέσει τα παπούτσια του. Η κοινωνική ιστορία μπορεί να αφορά το συγκεκριμένο περιστατικό με τα παπούτσια, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα για το παιδί.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ & ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΕΡΙΣΤΑΣΗ:  Η συμπεριφορά του ατόμου που προορίζεται για τη χρήση της ιστορίας πρέπει να αξιολογηθεί, καθώς και να εντοπιστούν οι κοινωνικές περιστάσεις που το οδηγούν στη δυσκολία επιτυχημένης κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

ΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ:

Η ιστορία πρέπει να είναι:
  • Σύντομη
  • Να έχει συγκεκριμένη δομή
  • Να περιλαμβάνει σχετικές πληροφορίες
  • Να χρησιμοποιεί α ή γ πρόσωπο και χρόνο ενεστώτα.
  • Να έχει θετική διατύπωση και να είναι ακριβής στο λόγο της.
  • Να περιέχει στοιχεία από τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του ατόμου με αυτισμό.
  • Να περιέχει συνηθισμένα συμβάντα κοινωνικών καταστάσεων.

Το άτομο που θα δημιουργήσει την ιστορία ξεκινά με μια περιγραφική πρόταση (descriptive sentence), η οποία αναφέρει αντικειμενικά τα αναμενόμενα γεγονότα, όπου μια αληθινή κατάσταση λαμβάνει χώρα (ποιος εμπλέκεται, τι κάνουν και γιατί;) π.χ « Κάθε μέρα πριν το σχολείο, πρέπει να βάλω τα παπούτσια μου και να δέσω τα κορδόνια μου», «Όταν οι άνθρωποι βρίσκονται μέσα σε μια αίθουσα, περπατάνε»

Στη συνέχεια, γράφοντας προτάσεις προοπτικής (perspective sentences) δίνεται τα συναισθήματα, οι σκέψεις και η οπτική του παιδιού (ή των ατόμων που εμπλέκονται), σχετικά με την παρούσα κοινωνική περίσταση. π.χ « Όταν δεν μπορώ να δέσω τα παπούτσια μου, αισθάνομαι πολύ θυμωμένος», «Τρέχοντας μέσα στην αίθουσα μπορεί να χτυπήσω τον εαυτό μου ή άλλους ανθρώπους». 

Οι καθοδηγητικές προτάσεις ( directive sentences) παρέχουν συγκεκριμένες οδηγίες για τις επιθυμητές συμπεριφορές του ατόμου με αυτισμό. π.χ «Όταν αισθάνομαι θυμωμένος, δεν πρέπει να φωνάζω και να κλαίω», «Μπορώ να δοκιμάσω να περπατώ μέσα στην αίθουσα και να τρέχω μόνο όταν είμαι έξω στην αυλή ή στην παιδική χαρά». Πιο αποτελεσματικό είναι να προσπαθούμε να αποφύγουμε προτάσεις που ξεκινούν με: «Μην κάνεις…» ή καθορισμένες δηλώσεις, όπως «Θα περπατώ όταν βρίσκομαι στην αίθουσα». Επίσης, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στη χρήση κατάλληλων εκφράσεων για την αποφυγή σύγχυσης λόγω κυριολεκτικής κατανόησης από μέρος των παιδιών.

Ακόμα, οι προτάσεις συνεργασίας (cooperative sentences) μπορούν να τοποθετηθούν στις κοινωνικές μας ιστορίες, όταν κρίνουμε ότι είναι βοηθητικές για το άτομο με αυτισμό Π.χ « Όταν έχω πρόβλημα με το να δέσω τα κορδόνια των παπουτσιών μου, πρέπει με ηρεμία να σηκωθώ και να ζητήσω τη μαμά μου (ή τη δασκάλα μου αν είναι στο σχολείο) να με βοηθήσει».

Τέλος, μπορεί να εισαχθεί και πρόταση ελέγχου (control sentence). Αυτές αποτελούν προσωπικές στρατηγικές του ατόμου με αυτισμό που μπορεί να τις χρησιμοποιήσει για να διευκολύνει την ανάκληση πληροφοριών από τη μνήμη του, καθώς και για τη περαιτέρω κατανόηση της ιστορίας. Συνήθως προστίθενται από το ίδιο το άτομο, αφού έχει διαβάσει καλά την κοινωνική ιστορία π.χ «Όταν ο συναγερμός για την προειδοποίηση φωτιάς χτυπήσει, θα σκεφτώ μερικούς δεινόσαυρους να ακολουθούν ο ένας τον άλλο και να κατευθύνονται προς την έξοδο, ώστε να ξεφύγουν από τους φλεγόμενους μετεωρίτες».



Οι κοινωνικές μας ιστορίες πρέπει να περιέχουν 3-5 περιγραφικές προτάσεις και προτάσεις προοπτικής για κάθε περιγραφική πρόταση. Καλό είναι να αποφεύγονται οι πάνω από 2 καθοδηγητικές προτάσεις και προτάσεις ελέγχου. Ο αριθμός των περιγραφικών προτάσεων μπορεί επίσης να ποικίλει σύμφωνα με το επίπεδο ικανότητας του παιδιού. Καθώς η κοινωνική ιστορία σκοπεύει να γραφεί από την οπτική γωνία του παιδιού, είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να ενσωματώσουμε αυτή την οπτική. Ένα υψηλά λειτουργικό παιδί μπορεί να βοηθήσει στη συγγραφή της ιστορίας, συζητώντας τις καταστάσεις όπου αντιμετωπίζει τις δυσκολίες και παράλληλα να βοηθήσει να γραφεί η ιστορία από τη δική του οπτική γωνία. Αντίθετα, στα χαμηλά λειτουργικά παιδιά, αυτό δεν μπορεί να είναι εφικτό, το οποίο σημαίνει ότι πρέπει προσεχτικά να παρατηρούμε το παιδί και να ανακαλύπτουμε το λόγο που κρύβεται πίσω από την παρουσιαζόμενη συμπεριφορά. (http://csefel.vanderbilt.edu/scriptedstories/tips.pdf)

ΤΙΤΛΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Η ιστορία μπορεί να έχει τίτλο, ο οποίος πρέπει να αναφέρεται στο σπουδαιότερο σημείο της ιστορίας, να συνοψίζει την κοινωνική δεξιότητα που θέλουμε να διδάξουμε ή ακόμα να διατυπώνεται με ερώτηση μερικής άγνοιας π.χ «Τι μπορώ να κάνω όταν είμαι θυμωμένος;».

 ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Η εμφάνιση της κοινωνικής ιστορίας εξαρτάται από την ηλικία και την ικανότητα του αυτιστικού παιδιού. Για μικρά παιδιά μπορεί να είναι πιο κατάλληλο να προστεθούν μερικές εικόνες και να υπάρχει μια πρόταση σε κάθε σελίδα. Ένα μεγαλύτερο παιδί μπορεί να επιθυμεί οι ιστορίες του να εμφανίζονται πιο «σοβαρές» και όχι να περιέχουν «παιδιάστικες» φωτογραφίες.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Όταν παρουσιάζουμε την ιστορία στο άτομο χρειάζεται να έχουμε χαλαρή διάθεση, να κάνουμε μια μικρή εισαγωγή για το τι θα δείξουμε, να εξασφαλίσουμε ώστε το περιβάλλον να περιέχει λίγα ερεθίσματα απόσπασης προσοχής και αν υπάρχει δυνατότητα να συμπεριλάβουμε και άλλους ενήλικες στην παρουσίαση.

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Η συστηματική ανάγνωση πριν το συγκεκριμένο γεγονός που αναφερόμαστε στην ιστορία είναι σημαντική για την εδραίωση της επιθυμητής συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, αν το άτομο με αυτισμό μπορεί να διαβάσει, ο γονιός ή ο εκπαιδευτικός μπορεί να διαβάσει την ιστορία 2 φορές. Το άτομο έπειτα μπορεί να τη διαβάσει ανεξάρτητα μια φορά την ημέρα. Όταν το άτομο δεν μπορεί να διαβάσει, ο γονιός μπορεί να διαβάσει την ιστορία ή να την μαγνητοσκοπήσει.
 
Επιπρόσθετα, όταν το άτομο με αυτισμό αναπτύξει την κοινωνική δεξιότητα που παρουσιάζεται στην κοινωνική ιστορία, η ιστορία μπορεί να σταδιακά να αποσυρθεί και να αποθηκευτεί. Αυτό μπορεί να τελεστεί με το να μειωθούν οι φορές που διαβάζεται ή ακούγεται η ιστορία στο μια φορά το μήνα ή όταν είναι απαραίτητο. Άλλος τρόπος είναι να ξαναγραφεί η ιστορία αποσύροντας τις καθοδηγητικές προτάσεις. (http://www.pbisworld.com/tier-3/social-stories/how-to-make-a-social-story-fact-sheet/)

Παρακάτω σας παραθέτουμε ένα άκρως διαφωτιστικό βίντεο με τη δημιουργό των κοινωνικών ιστοριών Carol Gray, στο οποίο επεξηγεί το πώς ακριβώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ιστορία και τι πρέπει να προσέχουμε κατά τη διάρκεια της σύνθεσης τους. Παρακάτω σας παραθέτουμε ένα άκρως διαφωτιστικό βίντεο με τη δημιουργό των κοινωνικών ιστοριών Carol Gray, στο οποίο επεξηγεί το πώς ακριβώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ιστορία και τι πρέπει να προσέχουμε κατά τη διάρκεια της σύνθεσης τους. 


Για το άρθρο και την βιβλιογραφία του πατήστε στο http://perieidikisagwgis.blogspot.gr/2013/02/blog-post_24.html


Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...