Βρεφικά αντανακλαστικά

Oι γονείς ξετρελαίνονται με τέτοιες σκηνές: το δάχτυλο του μπαμπά αγγίζει απαλά την παλάμη, η οποία δεν είναι μεγαλύτερη από ένα κέρμα των δύο ευρώ. Το μικροσκοπικό χεράκι κλείνει αμέσως και το δάχτυλο του μπαμπά περιβάλλεται από τα υγρά και απαλά δαχτυλάκια του ούτε δύο εβδομάδων μωρού του. Τόσο δυνατά, σαν να ήθελε να του πει: «Δεν θέλω να φύγεις ποτέ!».

Οι γονείς δεν μπορούν παρά να χαμογελάσουν ευτυχισμένοι. Διότι δεν υπάρχει τίποτα ωραιότερο για τους νέους γονείς από το να παρατηρούν το πώς αντιδρά απέναντί τους το νεογέννητο μωράκι τους. Δεν πρόκειται για μία συνειδητή αντίδραση, όταν ένα νεογέννητο κλείνει το χεράκι του μετά από ένα τέτοιο άγγιγμα. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα αντανακλαστικό: μία κίνηση, η οποία εκτελείται από το σώμα εντελώς αυτόματα.

Τα νεογέννητα έχουν εκ γενετής 20 έως 50 τέτοια αντανακλαστικά. Δεν παρατηρούνται όμως όλα σε κάθε παιδί. Ακόμα και η ένταση με την οποία εμφανίζονται είναι τελείως διαφορετική. Ορισμένα από τα έμφυτα αντανακλαστικά εξαφανίζονται μετά από δύο εβδομάδες, ενώ άλλα στο τέλος του πρώτου χρόνου της ζωής τους. Ακόμα και αυτό δεν είναι το ίδιο σε όλα τα μωρά.

Αυτό όμως που έχουν κοινό όλα τα νεογέννητα είναι ότι πολλές από τις κινήσεις τους κατευθύνονται τελείως μηχανικά. Το σώμα τους αντιδρά σε ένα ερέθισμα -για παράδειγμα στο άγγιγμα της παλάμης τους- και διαβιβάζει την εντολή στο νωτιαίο μυελό. Και από εκεί έρχεται χωρίς καθυστέρηση η εντολή: να κάνει το χέρι του γροθιά!

Ποιος είναι ο ρόλος των αντανακλαστικών;

Όσο αναπτύσσεται ο εγκέφαλος τόσα περισσότερα αναλαμβάνει, ακόμα και τον συντονισμό των κινήσεων. Όσο μεγαλώνει το παιδί τόσο λιγότερα αντανακλαστικά επιτρέπει ο εγκέφαλος.

Πού τα χρειάζεται τελικά τα αντανακλαστικά; Πώς ένα βρέφος, το οποίο δεν μπορεί ακόμα ούτε να κάτσει, κάνει ότι περπατάει όταν το σηκώνει κάποιος ψηλά και ακουμπάει με τα ποδαράκια του το πάτωμα;

Εκ πρώτης όψεως, φαίνεται σαν να εξασκείται το παιδί για μία μελλοντική ικανότητά του: το αντανακλαστικό της βάδισης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η πρώτη προσπάθεια να περπατήσει. Και το αντανακλαστικό της αρπαγής ως πρόδρομος της μετέπειτα ικανότητάς του να αρπάζει.

Αυτή η θεωρία όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το παιδί με το πρόωρο αυτό άρπαγμα δεν εξασκεί τη μελλοντική κίνηση του χεριού. Κάποια στιγμή στον πρώτο χρόνο της ζωής του το αντανακλαστικό αυτό εξαφανίζεται και το παιδί πρέπει να μάθει να πιάνει από την αρχή.

Ακόμα και στη βιολογία της εξέλιξης αναζητούνται εξηγήσεις. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί ότι το αντανακλαστικό της αρπαγής έχει απομείνει από αμνημονεύτων χρόνων, καθώς τα νεογέννητα έπρεπε να κρατιούνται σφιχτά από το δέρμα της μητέρας τους, προκειμένου να μην πέσουν. Αλλά ακόμα και αυτό δεν είναι παρά μία υπόθεση.

Πιο σαφής είναι η λειτουργία του επονομαζόμενου αντανακλαστικού της προστασίας, το οποίο βοηθάει τον άνθρωπο να παραμείνει στη ζωή για μεγάλο χρονικό διάστημα: το κλείσιμο του βλεφάρου για παράδειγμα, όταν αγγίξουμε το βολβό του ματιού. Ή το αυτόματο κλείσιμο της τραχείας όταν καταπίνουμε.

Στα αντανακλαστικά των νεογέννητων μόνο ένα είναι στην ουσία πραγματικά σημαντικό για την επιβίωσή τους: το αντανακλαστικό του θηλασμού. Διότι εάν έπρεπε το μωρό πρώτα να μάθει κοπιάζοντας να θηλάζει και να καταπίνει, θα είχε πεινάσει. Ούτε και αυτό το αντανακλαστικό διατηρείται. Μάλλον θα εμπόδιζε τα μεγαλύτερα παιδιά στην καθημερινότητά τους.

Όπως πάντα, πολλές από τις αυτόματες αντιδράσεις έχουν και την εξήγησή τους: Το τρυφερό παιχνίδι με τα αντανακλαστικά δυναμώνει το δεσμό μεταξύ των γονιών και του μωρού τους, καθώς δείχνει στη μαμά και στον μπαμπά ότι «είμαι εδώ, μπορώ ήδη να νιώσω, είμαι ένας ολόκληρος άνθρωπος με ένα υγιές σώμα».

Εάν το δει κανείς έτσι, ίσως τα αντανακλαστικά να είναι ένα κόλπο της φύσης, προκειμένου να φέρει τους γονείς και τα παιδιά πιο κοντά τον έναν στον άλλον. Εάν είναι έτσι, τότε αφήστε το κόλπο να πιάσει!

Μερικά από τα σπουδαιότερα αντανακλαστικά του

Η ευλυγισία: Το αντανακλαστικό του Γκάλαντ (Galant-Reflex), το οποίο πήρε το όνομά του από έναν Μοσχοβίτη γιατρό, θα το έχετε ίσως ήδη παρατηρήσει κάνοντας μασάζ στο μωρό σας. Καθώς βρίσκεται ξαπλωμένο μπρούμυτα και το χαϊδέψετε κατά μήκος της πλάτης παράλληλα στη σπονδυλική στήλη, αυτό διπλώνεται από την πλευρά που το χαϊδέψατε. Αυτό το αντανακλαστικό το έχουν επίσης τα αμφίβια και τα ερπετά. Τις περισσότερες φορές εξαφανίζεται μετά από έξι μήνες.

Το χάδι: Το αντανακλαστικό της αρπαγής μπορεί να παρατηρηθεί στο χέρι αλλά και στο πόδι του μωρού. Όταν πιέσετε με τον αντίχειρά σας το πρόσθιο πέλμα του μωρού, τότε τα δαχτυλάκια του κουλουριάζονται. Στο αντανακλαστικό του Μπαμπίνσκι (Babinski i-Reflex), το μωρό λυγίζει το μεγάλο δάχτυλο του ποδιού προς τα πάνω και τα υπόλοιπα τεντώνονται. Το αντανακλαστικό αυτό μπορεί να το προκαλέσει κανείς με το να το χαϊδέψει κατά μήκος της εξωτερικής πλευράς του πέλματος με ένα μυτερό αντικείμενο, για παράδειγμα με το νύχι.

Το άρπαγμα: Αγγίξτε με το δάχτυλό σας την παλάμη ενός μωρού· θα το αρπάξει. Το αντανακλαστικό της αρπαγής είναι τόσο έντονο, που ένα μωρό θα μπορούσε, εάν το αφήναμε να κρέμεται ελεύθερο από ένα σκοινί για άπλωμα, να σηκώσει το βάρος του. Τις περισσότερες φορές το αντανακλαστικό αυτό εξαφανίζεται μετά τους πρώτους έξι μήνες και το μωρό αρχίζει να μαθαίνει να πιάνει στα χέρια του πράγματα συνειδητά.

Η δύναμη του θηλασμού: Εάν αγγίξει κανείς απαλά το στόμα ενός μωρού, αυτό θα ανοίξει αμέσως το στόμα και θα αρχίσει να θηλάζει και να καταπίνει. Το αντανακλαστικό του θηλασμού είναι απαραίτητο για την επιβίωσή του, διότι θα έπαιρνε πολύ χρόνο εάν έπρεπε πρώτα να μάθει να πίνει. Τις περισσότερες φορές εξαφανίζεται μέσα στον πρώτο χρόνο ζωής του. Αφήστε το παιδί σας ελεύθερο να πιπιλίσει μία φορά το δάχτυλό σας: θα εκπλαγείτε με τη δύναμη που πολεμάει το μωρό για την τροφή του!
 

Δοκιμή στο «βάδην»: Λες και περπατάει: εάν πιάσετε το νεογέννητο προσεκτικά από τις μασχάλες και το φέρετε κοντά σε μία επίπεδη επιφάνεια μέχρι να την αγγίξει με το ένα του πόδι, τότε σηκώνει το ποδαράκι του προς τα πάνω και κάνει ένα βήμα μπροστά. Το αντανακλαστικό αυτό της βάδισης δεν εμφανίζεται σε όλα τα παιδιά. Παρόμοια λειτουργεί και το αντανακλαστικό της ανάβασης: εάν σηκώσετε το μωρό σας πάνω από ένα τραπέζι και χαϊδέψετε την πατούσα του στην άκρη του τραπεζιού, το παιδί πιθανόν θα λυγίσει το γόνατό του, θα σηκώσει ψηλά το πόδι του και θα το βάλει πάνω στο τραπέζι. Σε αυτή την περίπτωση, το άγγιγμα στο μετατάρσιο είναι αυτό που προκαλεί το αντανακλαστικό.

Μπουσούλημα: Μέσω του αντανακλαστικού του πέλματος το βρέφος σπρώχνει από μόνο του προς τα μπροστά. Το αντανακλαστικό εμφανίζεται όταν βάλει κανείς το νεογέννητο μπρούμυτα και ακουμπήσει την πατούσα του δυνατά. Το μωρό τεντώνει το πόδι του και το απομακρύνει από το δάχτυλο. Τα ερπετά αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο, όταν νιώσουν πίεση στα άκρα.

Ο φόβος: Το αντανακλαστικό του Μόρο (Moro-Reflex), το οποίο πήρε το όνομά του από έναν Γερμανό παιδίατρο, εκτελείται σε δύο φάσεις: το μωρό ανοίγει τα χέρια του αστραπιαία και τα ξανακλείνει σφιχτά. Ταυτόχρονα σφίγγει τις γροθιές του. Το αντανακλαστικό του τρόμου προκαλείται -για παράδειγμα- από έναν ξαφνικό κρότο ή όταν κάποιος σπρώξει απότομα το παιδικό κρεβατάκι. Και ο γιατρός μπορεί να προκαλέσει το αντανακλαστικό αυτό: ξαπλώνει το βρέφος ανάσκελα πάνω στον αντιβραχίονά του. Όταν κατεβάσει γρήγορα το χέρι του πάνω στο οποίο βρίσκεται ο κορμός του παιδιού, το μωρό έχει την αίσθηση πως θα πέσει. Το αντανακλαστικό ακολουθεί αμέσως. Καλό θα ήταν όμως να μην το δοκιμάσετε!

Πηγή