Γέλιο, χιούμορ και... βιολογία

Οταν ανοίγει η πόρτα ενός παιδιατρικού νοσοκομείου και εισβάλλει ένας κλόουν, να ξέρετε πως είναι «φάρμακο»!

 Το γέλιο και το χιούμορ αποτελούν αντικείμενο πολύ σοβαρής επιστημονικής έρευνας με συχνά απροσδόκητα ευρήματα

Μπαίνει ο πεινασμένος Καραγκιόζης σε έναν φούρνο και ρωτάει τον φούρναρη: «Δικά σου είναι όλα αυτά τα ψωμιά;». «Ναι» του απαντά εκείνος. Οπότε ο Καραγκιόζης τον ξαναρωτάει όλος απορία: «Και δεν τα τρως όλα;».

Μπαίνει κάποιος σε ένα βιβλιοπωλείο όπου είναι γνωστός με τον βιβλιοπώλη και του λέει: «Κάθε φορά που έρχομαι εδώ θυμάμαι τον Καραγκιόζη τι είπε στον φούρναρη και θέλω κι εγώ να σε ρωτήσω σαν κι εκείνον: Δικά σου είναι όλα αυτά τα βιβλία; Και αμέσως μετά να ξαναρωτήσω: Και δεν τα διαβάζεις όλα;».

Αυτοί που «λύνονται από τα γέλια»

  Ακούν ήρεμα μιαν αφήγηση αλλά αν αυτή τους φανεί πραγματικά αστεία δεν τους βαστούν τα πόδια τους και σωριάζονται στο πάτωμα! Ναι, δεν διαβάζουμε γι΄ αυτό κάθε ημέρα, μπορεί να συμβεί σε έναν άνθρωπο στους 2.000 και θεωρείται σύμπτωμα μιας σπάνιας ασθένειας με ελληνότροπη ονομασία. Καταπληξία ονόμασαν τη νοσηρή κατάσταση όπου κάποιος ξαφνικά μπορεί να χάσει τον μυϊκό έλεγχο και έτσι να πάψουν να τον κρατούν και τα πόδια του. Αρκεί ο οργανισμός του να ταραχτεί. Από οργή, από σεξουαλική διέγερση, αλλά όπως αποδείχθηκε και αν δει ή ακούσει κάτι που θα του φανεί υπερβολικά αστείο. Αυτό το τελευταίο προβλημάτισε κάποιους ερευνητές και ανάμεσα σ΄ αυτούς τον νευρολόγο-ψυχίατρο Αllan Reiss από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.

Διαθέτοντας αρκετά μέσα ξεκίνησε από υγιείς εθελοντές που δεν είχαν αντίρρηση να βρεθούν στο κλειστοφοβικό περιβάλλον ενός μαγνητικού τομογράφου. Εκεί μέσα λοιπόν περνούσαν μπροστά από τα μάτια τους εικόνες άλλες αστείες και άλλες αδιάφορες. Ενώ οι άνθρωποι του πειράματος μετρούσαν την εγκεφαλική δραστηριότητα, οι εθελοντές είχαν την υποχρέωση να πατούν ένα κουμπί αξιολογώντας την εικόνα που έβλεπαν. Αν την θεωρούσαν αστεία και πόσο. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου σε όσες εικόνες θεωρήθηκαν αστείες είχε έντονη διέγερση. Τελικά από αυτή την προσπάθεια βγήκε ένα πρώτο συμπέρασμα: Κάτι αστείο γενικά βοηθάει να αισθανόμαστε καλά. Και ένα δεύτερο ήταν ότι στις γυναίκες η διέγερση ήταν μεγαλύτερη. Οταν επαναλήφθηκαν τα ίδια με τους πάσχοντες από καταπληξία παρατηρήθηκε ότι έβρισκαν λιγότερες εικόνες αστείες και τις βαθμολογούσαν και με μικρότερο βαθμό. Δείγμα ότι προκειμένου να μη λυθούν τα γόνατά τους και σωριαστούν στο πάτωμα πιέζουν τον εαυτό τους να είναι πολύ πιο επιλεκτικοί στο τι πράγμα βρίσκουν αστείο. Μπορείς δηλαδή να πιέσεις τον εαυτό σου να μη γελάσει για οποιονδήποτε λόγο. Στις οθόνες, οι περιοχές όπου φαίνεται ότι καταπιέζουμε κάποιο συναίσθημα ήταν ενεργοποιημένες αλλά ταυτόχρονα η αντίδραση του συστήματος επιβράβευσης ήταν πολύ πιο ζωηρή απ΄ ό,τι στους υγιείς και συμμετείχε και ο υποθάλαμος.

Η υπερδραστηριότητα του υποθαλάμου του εγκεφάλου δικαιολογεί και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις, αφού ο υποθάλαμος δίνει εντολές στο νευροφυτικό σύστημα, υπεύθυνο για λειτουργίες που δεν γίνεται να ελεγχθούν με τη θέλησή μας όπως η σωματική θερμοκρασία, η πίεση του αίματος και η σεξουαλική διέγερση. Ενας μάλιστα που βρήκε πολύ αστείες κάποιες εικόνες έφθασε να έχει μια κρίση παράλυσης μέσα στον τομογράφο. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στους ερευνητές να σαρώσουν την ίδια στιγμή τις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Και φάνηκε κάτι που λίγο περισσότερο παραστατικά και κάπως λιγότερο ιατρικά θα το λέγαμε «βραχυκύκλωμα» στον εγκέφαλο.

Ετσι λοιπόν από τις περιπτώσεις των ανθρώπων με καταπληξία μάθαμε βέβαια αρκετά για το πόσο οδυνηρό είναι για εκείνους να γελούν αλλά και για τα ευεργετικά αποτελέσματα του γέλιου σε όλους τους άλλους που δεν υποφέρουν όταν γελούν.

Κλόουν για λόγους υγείας

Στην πόρτα του θαλάμου σε ένα νοσοκομείο παίδων της Γερμανίας μπορεί να ακουστεί ένα ελαφρό διακριτικό χτύπημα και από τη μισάνοιχτη πόρτα να φανεί πρώτα μια κόκκινη μύτη κλόουν και πίσω από αυτήν μια κυρία που ρωτάει αν μπορεί να μπει. Εχει εκπαιδευτεί τρία ολόκληρα χρόνια σε σχολή κλόουν και έχει την ειδικότητα να χαρίζει το γέλιο σε άρρωστα παιδιά στα νοσοκομεία και σε ηλικιωμένους. Γιατί; Διότι το γέλιο κινητοποιεί τον οργανισμό σε διάφορα σημεία του. Εκτός από το αυτονόητο, ότι βελτιώνει την εισπνοή και την εκπνοή, βάζει επιπλέον σε κίνηση το κομμάτι του εγκεφάλου που ρυθμίζει τελικά την έκκριση ενδορφίνης. Μιας ορμόνης που απαλύνει τον πόνο και αμβλύνει τις εντάσεις. Μειώνει δηλαδή ό,τι αποκαλούμε στρες. Με το ξέσπασμα του γέλιου και όσο πιο απροσδόκητο ήταν αυτό και μεγάλο σε διάρκεια, τόσο καλύτερα. Διότι η πίεση ανεβαίνει, αλλά μετά οι μετρήσεις έδειξαν πως έρχεται μια φάση ηρεμίας, η πίεση πέφτει σημαντικά, οπότε οι αρτηρίες χαλαρώνουν και διευρύνονται βελτιώνοντας την κυκλοφορία.

Αφορμή για πολλές από τις μέχρι σήμερα έρευνες έδωσε η περίπτωση ενός αμερικανού δημοσιογράφου, του Νorman Cousins, που καθηλώθηκε στο κρεβάτι από μια οδυνηρή φλεγμονή των οστών της σπονδυλικής του στήλης. Οι γιατροί είπαν ότι ήταν κάτι ανίατο. Εκείνος αποφάσισε να θεραπεύσει τον εαυτό του με ένα πρόγραμμα γέλιου. Και παρατήρησε ότι οι πόνοι καταπραΰνονταν και ο ύπνος του γινόταν πιο υποφερτός. Μετά από σκληρή προσπάθεια και πολύ γέλιο κατάφερε να αυτοθεραπευτεί.

Χιούμορ, αυτός ο άγνωστος

Τι είναι όμως αυτό το χιούμορ, που δεν καταφέραμε να έχουμε και μια ελληνική λέξη γι΄ αυτό αν και ένας από τους φιλοσόφους που θεωρείται ότι διέθετε άφθονο ήταν ο Δημόκριτος; Το αποκτάς ή το κληρονομείς; Σε ποια ηλικία εμφανίζεται; Σε τι το χρειάζονται οι άνθρωποι; Είναι κατάκτηση νοητική ή κατάλοιπο; Το σίγουρο είναι πως πρόκειται για ένα από τα πιο δύσκολα ερευνητικά αντικείμενα. Δύσκολο να το ορίσεις και ακόμη πιο δύσκολο να διατυπώσεις μια γενική θεωρία γι΄ αυτό. Ο αριθμός των σχετικών εργασιών και των ακόμη λιγότερων βιβλίων το επιβεβαιώνει. Και κάποια απόλυτα παραδεκτή θεωρία για το χιούμορ, που έχει χαρακτηριστεί σαν μια από τις πιο εκλεπτυσμένες εκδηλώσεις στη ζωή του Ηomo Sapiens, δεν υπάρχει ακόμη. Πάντως για την ηλικία του έχει διατυπωθεί η άποψη ότι ο Ηomo Sapiens το διέθετε εδώ και τουλάχιστον 35.000 χρόνια. Διότι βρέθηκε στην Αυστραλία ένας πληθυσμός ιθαγενών που είχε ζήσει σε πλήρη απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο για όλες αυτές τις χιλιάδες χρόνια και όμως διαπιστώθηκε ότι στις συνομιλίες τους υπήρχαν και σημεία με τα χαρακτηριστικά που θεωρούμε και σήμερα ότι προδίδουν μια αίσθηση του χιούμορ. Και επειδή με πιθανότητα μεγάλη οδηγεί στο γέλιο, μια κατάσταση επιθυμητή επίσης τις περισσότερες φορές, φαίνεται ότι ευνοήθηκε η ανάπτυξή του στους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της εξελικτικής τους πορείας. Σήμερα μερικές από τις επικρατέστερες απόψεις είναι οι παρακάτω:

* Το χιούμορ ξεπηδάει μέσα από απροσδόκητες και αντικρουόμενες (incongruous) καταστάσεις. Και μάλιστα η τυπική μορφή είναι: Μια κατάσταση κοινωνικά και λογικά αποδεκτή και ακριβώς μετά έρχεται η παραβίαση αυτής της τάξης. Το χιούμορ δίνει διέξοδο στις πιέσεις που δημιουργούνται κάποιες φορές εξαιτίας της έμφυτης σεξουαλικότητας και επιθετικότητάς μας. Ποιος τη συνιστά αυτή τη θεωρία; Φυσικά ο Φρόιντ και όσοι ακολούθησαν στα βήματά του.

* Το χιούμορ χρησιμοποιείται για να δείξει κάποιος την ανωτερότητά του και να ανέβει στην εκτίμηση της ομάδας.

* Το χιούμορ δίνει πολύτιμες πληροφορίες γι΄ αυτόν που το εκπέμπει και ανταμείβει τον «πομπό» με φιλικά συναισθήματα από τους απέναντι δέκτες.

* Το χιούμορ και το γέλιο διευκολύνουν τη συνεργασία.  Μερικοί πάντως επιμένουν να το συνδέουν και με τον αυτοσαρκασμό,αν και οι θεωρητικοί του χιούμορ δεν το θεωρούν αυτό απαραίτητο.

* Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία το χιούμορ έχει τον ίδιο τρόπο δράσης με τα σήματα που εκπέμπει ένα πολεμικό αεροπλάνο προς ένα ή περισσότερα άλλα για να αναγνωρίσει αν είναι φιλικά ή εχθρικά. Δηλαδή η ανταπόκριση στο χιούμορ μας, χωρίζει, κάπως χοντρά εκφρασμένο, αυτούς που μας ταιριάζουν από εκείνους που δεν μας ταιριάζουν.

Εκπαιδεύοντας τους μικρούς

Πώς όμως μεταδίδεται το χιούμορ από τη μια γενιά στην επόμενη; Η απάντηση φαίνεται πως είναι η εξής: μόνον με το να εκπαιδεύουμε τα παιδιά συστηματικά και από τις τρυφερές ακόμη ηλικίες σε αυτό. Δεν γνωρίζουμε αν υπάρχει κληρονομικότητα στο χιούμορ, ούτε καν κοινωνικές προδιαγραφές. Ανθρωποι από οπουδήποτε μπορούν να σε κάνουν να γελάς συνέχεια. Ψάχνοντας πάντως σε εργασίες βρίσκεις κάποιες προτάσεις κατά ηλικία, εντελώς σχηματικές βέβαια, ενώ παίζει ρόλο και η επινοητικότητα του κάθε γονιού:

* 18-24 μήνες: Αρχίζει η εξάσκηση με πράγματα που αποκτούν άλλη χρήση. Κρατάει το παιδί ένα ξύλο και τραγουδάει σαν να είναι μικρόφωνο,ανοίγει τα χέρια και κάνει πως είναι φτερά.

* 2-2,5 ετών: Ο,τι έγινε με τα αντικείμενα τώρα γίνεται με τις λέξεις. Βλέπει έναν σκύλο και ο ενήλικος του λέει γελώντας ότι λέγεται γάτα. Βρίσκει κι εκείνο ανάλογα παραδείγματα.

* 3 ετών και άνω: Τότε γίνεται κουβέντα για το πόσο αστείο θα ήταν αν τα αβγά πετούσαν και τράκαραν επάνω μας,αν τα μπιφτέκια έπεφταν στα κεφάλια μας, αν τα πινέλα με την μπογιά περπατούσαν στο πάτωμα. Σε αυτή την ηλικία που το παιδί έχει και την έννοια του καθαρού- βρώμικου γίνεται και το πολύ αποτελεσματικό με το ποδαράκι του που ο ενήλικος το φέρνει στη μύτη του και ξαφνικά το τινάζει μακριά διότι δήθεν βρωμάει.Αυτό φέρνει πολλά γέλια. Το θέμα είναι ότι μπορείς να δεις λίγο αργότερα αυτό να το κάνουν μερικά παιδιά σε άλλα και να σκεφθείς ότι ο σπόρος αρχίζει να πιάνει!

* 6-8 ετών: Από αυτή την ηλικία αρχίζει το παιδί να ξεχωρίζει το αστείο από το ψέμα και μπαίνει και η διπλή έννοια διαφόρων λέξεων μαζί με κάποια απλοϊκά λεκτικά αστεία-ανέκδοτα.

Οπως φαίνεται από τα παραπάνω, το χιούμορ επάγεται από τον γονιό στο παιδί όπως το ηλεκτρικό φορτίο από τον έναν αγωγό στον άλλον. Η σχέση με τη γλώσσα, η πνευματικότητά μας, η δυναμική της ομάδας όπου ανήκουμε (χιούμορ διαθέτουν και άνθρωποι χωρίς διπλώματα και πτυχία) δείχνουν ότι υπάρχει εν δυνάμει σε όλους και κάτι μας σπρώχνει (εξελικτικά;) προς το να το δείχνουμε όποτε μπορούμε και μάλιστα από μικρή ηλικία. Οπως έλεγε ο Λένι ο Βρωμόστομος, «δεν έχω δει στρώμα που να μην έχει μια κηλίδα από καφέ σκουριά επάνω του. Λες και κάποιος στο εργοστάσιο έχει σαν δουλειά προτού πακεταριστούν να στάζει μια τέτοια κηλίδα επάνω τους».

Πηγή: http://www.tovima.gr