Στερεότυπες επαναλαμβανόμενες κινήσεις στον αυτισμό

Όλοι έχουμε κάποιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις που μας ηρεμούν. Παίζουμε με τα μαλλιά μας ενώ μιλάμε σε μια φίλη μας. Τρώμε τα νύχια μας από νευρικότητα ή επειδή βαριόμαστε. Χτυπάμε ελαφρά τα δάχτυλά μας ή το μολύβι στο τραπέζι ενώ σκεφτόμαστε.

Μπορεί να γνωρίζετε κάποιο άτομο που κάνει κάτι πολύ εξεζητημένο όπως να μασάει ένα ξυλάκι κανέλας ή να κινεί περίεργα τα μάτια του. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε άτομα από μακριά ξεχωρίζοντας συγκεκριμένες κινήσεις τους. Όλοι ξέρουμε άτομα με ενοχλητικές στερεοτυπικές κινήσεις. Για παράδειγμα, η επανάληψη μιας φράσης ξανά και ξανά ή κάτι λιγότερο κοινωνικά αποδεκτό όπως το σκάλισμα της μύτης ή το δάγκωμα.

Στερεοτυπικές σωματικές κινήσεις

Οι επαναλαμβανόμενες αυτές κινήσεις σχετίζονται με διάφορες διαταραχές, όπως είναι η τυφλοκώφωση και η διανοητική αναπηρία. Κυρίως σχετίζονται με τον αυτισμό. Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) εντάσσει τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις στα διαγνωστικά κριτήρια για την Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. “Στερεοτυπικός και επαναλαμβανόμενος λόγος, κινήσεις ή χρήση αντικειμένων… είναι συμπτώματα που περιορίζουν το άτομο και την λειτουργικότητα στην καθημερινή του ζωή”. Σε αυτό το σημείο έγκειται η διαφορά μεταξύ της στερεοτυπικής σωματικής συμπεριφοράς στον αυτισμό και στις τυπικές επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Οι στερεότυπες κινήσεις θεωρούνται σύμπτωμα αυτισμού όταν παρεμβαίνουν στις καθημερινές δραστηριότητες και εμποδίζουν την εκπαίδευση και την εξέλιξη του ατόμου.


Η λάθος ερώτηση

“Πως μπορώ να σταματήσω αυτές τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις;”

Συνήθως, αυτό είναι το πρώτο ερώτημα που θέτουν οι γονείς όταν το παιδί τους ξεκινά τις στερεοτυπικές κινήσεις. Είναι, όμως, η λάθος ερώτηση.

Αρχικά, κανείς δεν μπορεί να σταματήσει τελείως αυτές τις κινήσεις που ηρεμούν ή παρέχουν το ερέθισμα που έχει ανάγκη το άτομο. Όλοι μας το κάνουμε μέχρι κάποιον βαθμό. Σε δεύτερο επίπεδο, ακόμη και αν οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις περιοριστούν, θα προκύψουν άλλες που θα ικανοποιούν την ανάγκη για ερέθισμα. Και ίσως η επόμενη κίνηση να είναι λιγότερο επιθυμητή από την πρώτη που προσπαθούμε να περιορίσουμε.

Αν επιμείνετε στην εξάλειψη αυτών των κινήσεων, το αγαπημένο σας πρόσωπο θα απομακρύνεται όλο και περισσότερο από εσάς. Αυτός είναι και πιο σημαντικός λόγος για να μην το κάνετε, αφού με αυτόν τον τρόπο χάνετε την ευκαιρία σας για μια υγιή αλληλεπίδραση.


Η σωστή ερώτηση

“Γιατί το παιδί μου εκδηλώνει αυτήν τη συμπεριφορά;”
Το καλύτερο για εσάς είναι να ανακαλύψετε και να κατανοήσετε το κίνητρο πίσω από τη συμπεριφορά του παιδιού σας. Υπάρχουν αρκετές υποθέσεις και γνωστά αίτια σχετικά με τις στερεότυπες σωματικές κινήσεις.

    Υπερδιέγερση

Το παιδί μέσα από τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις μπλοκάρει τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του. Με τις κινήσεις περιορίζει την αισθητηριακή υπερδιέγερση και ηρεμεί.

    Υποδιέγερση

Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις παρέχουν στο παιδί επιπρόσθετες αισθητηριακές πληροφορίες όταν τις χρειάζεται.

    Διαχείριση των συναισθημάτων

Θετικά και αρνητικά συναισθήματα μπορούν να πυροδοτήσουν την επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά. Η σωματική αντίδραση είναι αποτέλεσμα χαράς και ενθουσιασμού. Για παράδειγμα, το χοροπηδητό ή οι έντονες κινήσεις με τα χέρια. Αντίστοιχα, η αγανάκτηση και ο θυμός εντείνουν τις κινήσεις, σε σημείο επικίνδυνο για την υγεία του παιδιού.

    Αυτορρύθμιση

Κάποιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις προκύπτουν για να ηρεμήσουν και να παρηγορήσουν το παιδί. Πολλά μωράκια πιπιλίζουν το δάχτυλό τους για να ηρεμήσουν.

Μπορεί το παιδί σας να σκεπάζει τα αυτιά του με τα χέρια του ενώ κοιμάται. Πιθανώς, το παιδί ενοχλείται από τον θόρυβο και καλύπτει τα αυτιά του όταν οι ήχοι του προκαλούν αισθητηριακή υπερδιέγερση. Την ίδια ηρεμία και ζεστασιά χρειάζεται για να κοιμηθεί, γι’ αυτό και καλύπτει τα αυτιά του την ώρα του ύπνου.


Πότε πρέπει να περιορίσετε τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις;

Τα ερεθίσματα που παίρνει το παιδί από τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις μπορούν να λειτουργήσουν παρεμβατικά στην διαδικασία εκμάθησης, στις διαπροσωπικές σχέσεις και σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις. Με κάποιες κινήσεις, το παιδί μπορεί να βλάψει τον εαυτό του και να προκαλέσει τραύματα στο σώμα του που θα οδηγήσουν σε μόλυνση και αναγκαία ιατρική περίθαλψη.

Η αυτοδιέγερση μπορεί να αποτελεί και σύμπτωμα συνεχιζόμενου ιατρικού προβλήματος όπως ημικρανίες που πιθανώς το άτομο με αναπηρία δεν μπορεί να επικοινωνήσει μέσω της εκφοράς λόγου.


Πώς να ελαττώσετε τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις

Σας δίνουμε κάποιες ιδέες που θα σας βοηθήσουν να ενδυναμώσετε τη σχέση σας με το παιδί σας ενώ παράλληλα περιορίζετε τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις.

    Κάντε εξετάσεις για να αποκλείσετε την πιθανότητα πως κάποιο πρόβλημα στην υγεία του παιδιού σας δεν προκαλεί αυτές τις κινήσεις. Για παράδειγμα, μολύνσεις στα αυτιά, χρόνιοι πόνοι, ημικρανίες, αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
    Διαμορφώστε το αισθητηριακό αλλά και το συναισθηματικό περιβάλλον του παιδιού. Στόχος σας είναι το παιδί σας να νοιώθει άνετα και ήρεμα.
    Η έντονη άσκηση μειώνει την ανάγκη για τις επαναλαμβανόμενες σωματικές κινήσεις. Η έκκριση της β-ενδορφίνης ηρεμεί το παιδί. Το ίδιο συμβαίνει όταν το παιδί χτυπάει το κεφάλι ή το σώμα του. Η άσκηση είναι σίγουρα η πιο ασφαλής επιλογή αφού το παιδί δεν βλάπτει τον εαυτό του.
    Συνεχίστε την αλληλεπίδρασή σας όταν το παιδί επαναλαμβάνει τις στερεότυπες σωματικές κινήσεις. Τα άτομα με αυτισμό τείνουν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις και τις πράξεις ενώ τα νευροτυπικά άτομα μέσα από τη σκέψη και την γλώσσα (Communicating Partners, James MacDonald).

Η συμπεριφορά της αυτοδιέγερσης βγάζει νόημα μόλις καταλάβετε και τον παραπάνω διαχωρισμό μεταξύ νευροτυπικής και μη συμπεριφοράς. Αν ασχολείστε με μια δραστηριότητα παρέα με το παιδί σας ενώ επαναλαμβάνει κάποιες κινήσεις, μην διακόψετε. Συνεχίστε και πάρτε τη σειρά σας κανονικά. Η δραστηριότητα θα είναι όλο και πιο άνετη για το παιδί σας, θα το ιντριγκάρει και σιγά σιγά θα περιορίσει και την ανάγκη που νοιώθει το παιδί για αυτήν την διέγερση.

    Δημιουργήστε θετικούς συνειρμούς μεταξύ της επαναλαμβανόμενης συμπεριφοράς και της ανάπτυξης της σχέσης σας. Χρησιμοποιήστε τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις σαν μέρος της εκπαίδευσης του παιδιού, σαν θετική ενίσχυση ή επιβράβευση ύστερα από μια ευχάριστη αλληλεπίδραση ή δραστηριότητα.
    Συμμετέχετε σε αυτήν την ενασχόληση! Υπάρχουν θεραπευτικά προγράμματα (Son-Rise και Floortime) που προτείνουν στους γονείς ή θεραπευτές να φέρονται με ανάλογο τρόπο, επαναλαμβάνοντας στερεότυπες σωματικές κινήσεις για να ξεκινήσουν μία αλληλεπίδραση. Αν ένα άτομο στριφογυρίζει πιατάκια, κάντε το ίδιο. Αν κουνάει το σώμα του μπρος πίσω, κουνήστε το σώμα σας μπρος πίσω ενώ είστε καθισμένοι δίπλα του.

Μπορεί το παιδί σας να προτιμάει να σηκώνει το χέρι του και να μιλάει σε αυτό σαν να κρατάει καθρέφτη. Το παιδί σας θα ξεκαρδιστεί αν κάνετε το ίδιο!

Ο Stanley Greenspan (μέθοδος Floortime και συγγραφέας Engaging Autism) εξηγεί πως κάποια παιδιά εκδηλώνουν ενδιαφέρον για κάτι όταν έχουν κάποιον δίπλα τους με το ίδιο ενδιαφέρον και διάθεση δια παιχνίδι. Η προσοχή μοιράζεται και στα δύο μέλη και ο ένας ταυτίζεται με τον άλλον.

Γι’ αυτό, πάρτε μέρος στο παιχνίδι. Στη συνέχεια, χρησιμοποιήστε χειρονομίες που το παιδί σας θα πρέπει να επαναλάβει πίσω σε εσάς προκειμένου να πάρει αυτό που θέλει. Σιγά σιγά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και λεξούλες.

Το πιο σημαντικό είναι να προσφέρετε στο παιδί εμπειρίες που θα προσφέρουν στο παιδί αυτό που αισθάνεται όταν επαναλαμβάνει κάποιες κινήσεις. Αυτές οι εμπειρίες θα βοηθήσουν το παιδί στην αναπτυξιακή του πορεία μέσα από την διαδικασία της ρύθμισης, τη συμμετοχή και την αλληλεπίδραση.

Για τη ρύθμιση, ξεκινήστε με βασικές αισθητηριακές εμπειρίες. Σε αυτό το πρώτο στάδιο, ξεκινήστε με την αίσθηση αλλά προσπαθήστε να την διανθίσετε. Δηλαδή, δώστε ποικιλία στο παιδί και επεκτείνετε τον αισθητηριακό του κόσμο και τις πληροφορίες που παίρνει απ’ αυτόν. Με άλλα λόγια, δώστε στο παιδί σας ενδιαφέρουσες εναλλακτικές μέσα από το παιχνίδι ώστε να περιορίσετε τις επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Παρέχετε την αίσθηση ηρεμίας αλλά και την διέγερση που χρειάζεται το παιδί σας μέσα από ενδιαφέρουσες εμπειρίες που το οδηγούν μπροστά στην αναπτυξιακή του πορεία.

Πηγή